Wat zit er eigenlijk in vlooien- en tekenmiddelen?

Wat zit er eigenlijk in vlooien- en tekenmiddelen – en hoe veilig zijn ze?

Onlangs was in het programma ‘Ook dat nog’ op een ludieke wijze aandacht voor het gebruik van pesticiden in vlooien- en tekenmiddelen voor huisdieren.

Ik ga daar even wat verder op in, omdat er wat mij betreft echt veel te weinig aandacht is voor de risico’s van het gebruik van deze middelen. Dus gebruik jij nog maandelijks of 3-maandelijks vlooien- en tekenmiddelen, lees dan even verder.

De middelen

Het ging in het programma ‘Ook dat nog’ om de middelen:

• Imidacloprid
• Fipronil
• Permethrin
• Fluralaner

Waarschijnlijk zegt vooral Fipronil je iets. In 2017 was er namelijk het Fipronil schandaal: Belgische en Nederlandse autoriteiten ontdekten dat miljoenen eieren Fipronil bevatten boven de norm. Het insecticide was illegaal toegevoegd aan een schoonmaakmiddel dat werd gebruikt om bloedluizen in kippenstallen te bestrijden. Fipronil is neurotoxisch en hepatotoxisch; bij mensen kan chronische inname leiden tot lever- en schildklierafwijkingen. Honderden bedrijven moesten hun kippen ruimen of stilleggen.

Dus paniek alom, maar we gebruiken hetzelfde Fipronil nog steeds in vlooien- en tekenmiddelen. Hoe dan, zou je zeggen?

Wat zijn deze middelen?

We gaan even al deze middelen langs.

Imidacloprid (Zit oa in Advantage, Advantix (in combinatie), Seresto-band).
Imidacloprid is verboden voor gebruik in open teelt sinds 2018, alleen nog toegestaan in gesloten kassen. Het werd verboden omdat Imidacloprid uiterst toxisch is voor bijen en andere bestuivers.

Fipronil (Zit oa in Frontline, Fiprotec, Effipro)
Verboden in de EU sinds 2017 voor gebruik op gewassen buitenshuis. Het werd verboden omdat het extreem giftig is voor bijen, aquatische organismen en vogels.

Permethrin (Zit oa in Advantix, Exspot, Beaphar-band (alleen voor honden))
Het gebruik van Permethrin is sterk gereguleerd. Gebruik op graan en katoen mag onder strikte voorwaarden. Het is sterk gereguleerd omdat het zeer giftig is voor vissen, insecten en katten.

Fluralaner (Zit oa in Bravecto, de aanverwante Afoxolaner zit in NexGard, Soralaner Simparica)
Is ook een insecticide, maar nooit ontwikkeld voor landbouwgebruik, alleen als diergeneesmiddel. Nieuw onderzoek wijst op mogelijke neurotoxiciteit voor niet-doelsoorten en effecten op microfauna in oppervlaktewater.

Hoe werken de middelen eigenlijk?

Ze grijpen allemaal in op het zenuwstelsel van de parasiet. Sommige blokkeren de stroom van signalen tussen zenuwcellen, andere zetten juist in op overprikkeling: Het gevolg: het zenuwstelsel van de vlo of teek raakt overprikkeld, het diertje verlamt en sterft. Kort gezegd: deze middelen werken doordat ze het zenuwstelsel van de parasiet ontregelen.

Wat ze daarbij verstoren zijn neurotransmitters – de kleine chemische boodschappers die in elk levend wezen de communicatie tussen hersen- en zenuwcellen regelen. Zonder die boodschappers kun je niet denken, bewegen, voelen of slapen.

Het verschil tussen “doodt de vlo” en “doet de hond niks” is dus maar een dunne scheidslijn: een kwestie van gevoeligheid en dosis.

Hoe werkt dat dan? Door de bloed-hersenbarrière!

Waarom de middelen tegen de vlo of teek werken? Vlooien en teken hebben, net als zoogdieren, een zenuwstelsel en ook een beschermende barrière rond hun hersenen — veel eenvoudiger, maar functioneel vergelijkbaar met de onze. De werkzame stoffen (zoals fipronil, fluralaner, permethrin, imidacloprid) zijn speciaal ontworpen om daar doorheen te kunnen dringen.

Zodra ze die barrière passeren, verstoren ze de elektrische signalen tussen de zenuwcellen: de parasiet raakt verlamd en sterft.

En bij de hond of kat?

Bij honden en katten is die bloed-hersenbarrière veel complexer en ‘strenger’. In gezonde dieren houdt ze het grootste deel van zulke stoffen buiten de hersenen. Maar bij hoge dosis, herhaald gebruik, ziekte of genetische gevoeligheid kan ook daar een deel doorheen lekken.

Dat verklaart waarom er soms trillingen, ataxie of toevallen worden gemeld — precies dezelfde verschijnselen die de vlo fataal worden, maar dan in verzwakte vorm. Het is dus een hele fijne grens tussen ‘veilig voor het dier’ en ‘dodelijk voor de parasiet’

Zijn ze veilig voor onze huisdieren?

Fabrikanten en veel dierenartsen stellen dat de middelen uitgebreid getest zijn en binnen de toegestane doseringen veilig worden geacht.

Je zou kunnen denken dat het allemaal heel onschuldig is. Toch worden die middelen ‘veilig’ genoemd terwijl ze stoffen bevatten die in de landbouw grotendeels verboden zijn. Ze zijn getest op korte termijn, maar niet op jarenlange blootstelling.
Dat maakt ze misschien legaal, maar nog niet vanzelfsprekend veilig.

De FDA (Food en Drug Administration in de VS) heeft overigens een officiële waarschuwing uitgegeven over de isoxazoline-middelen (Bravecto, Simparica, NexGard): De FDA beschouwt middelen uit de isoxazoline-klasse als veilig en doeltreffend voor honden en katten, maar deelt deze informatie zodat huisdiereigenaren en dierenartsen dit kunnen meewegen bij het kiezen van vlooien- en tekenmiddelen voor hun dieren. Isoxazoline-producten zijn in verband gebracht met neurologische bijwerkingen, waaronder spiertrillingen, coördinatiestoornissen (ataxie) en toevallen bij sommige honden en katten. Hoewel de meeste honden en katten geen neurologische verschijnselen vertonen, kunnen toevallen optreden bij dieren zonder eerdere neurologische aandoening.

De EMA (Europese Geneesmiddelenautoriteit) communiceerde een vergelijkbaar bericht via een toevoeging in de bijsluiter, maar niet via een officiële waarschuwing. 

Opmerkelijk: de neurologische verschijnselen kunnen dus optreden met of zonder voorgeschiedenis van neurologische verschijnselen, maar voorzichtigheid is alleen geboden mét. Da’s niet logisch volgens mij.

Heeft jouw dierenarts je ooit gewezen op mogelijke bijwerkingen of het advies gegeven om de productinformatie te lezen?

De ‘milde’ bijwerkingen

In de bijsluiter worden zeker wel bijwerkingen genoemd. Maar die worden geclassificeerd als ‘mild’ en ‘voorbijgaand’. Denk aan lichte en kortdurende diarree, braken, gebrek aan eetlust, kwijlen. Bij spot-on toediening kan op de plaats van toediening een lichte, kortdurende huidreactie zoals roodheid, jeuk of haaruitval te zien zijn.

Tja, het is maar wat je ‘mild’ noemt. Je had een gezond dier en je geeft hem iets waardoor hij kortdurend ziek wordt. Nou, liever niet zou ik zeggen.

Over stapeling

De meeste vlooien- en tekenmiddelen zijn vetoplosbaar (lipofiel). Dat is nodig om het middel de bloed-hersenbarriere van de vlo of teek te kunnen laten passeren. Zodra ze die barrière passeren, verstoren ze de elektrische signalen tussen de zenuwcellen: de parasiet raakt verlamd en sterft.

Dat ze lipofiel zijn betekent ook dat ze zich kunnen ophopen in vet- en talgweefsel. Daardoor kunnen ze zich na toediening op de vacht gelijkmatig over de vacht en huid verdelen. Bij orale middelen zorgt diezelfde lipofiliteit ervoor dat de stof in vetweefsel wordt opgeslagen en langzaam wordt vrijgegeven — dat verklaart hun lange werkingsduur (weken tot maanden) én de neiging tot stapeling. 

Een aantal onderzoeken zien inmiddels lichte leverreacties en tekenen van oxidatieve stress bij langdurig gebruik, vaak zonder dat er iets aan de buitenkant te merken is. Voor kwetsbare dieren – oudere honden, dieren met leverproblemen, epilepsie of verminderde weerstand – kan die stapeling wél verschil maken.

Cumulatie van het middel is dus geen fictie, het is gewoon nog niet goed in kaart gebracht. De fabrikant zelf heeft hier ook geen enkele baat bij, dus deze onderzoeken moeten uit niet-gesponsorde onderzoeken komen.

Wees als mens zeeeeer voorzichtig als je deze middelen toedient

Ook bijzonder: in de productinformatie staat onderstaande waarschuwing opgenomen.

Speciale voorzorgsmaatregelen, te nemen door degene die het diergeneesmiddel aan de dieren toedient:

Voorkom contact met huid en/of ogen, inclusief hand-oog contact. Niet eten, drinken of roken tijdens de behandeling. Raak de toedieningsplek niet aan en voorkom dat kinderen deze aanraken totdat deze droog is; het is daarom aanbevolen de dieren in de avond te behandelen. Op de dag van behandeling is het niet toegestaan behandelde dieren te laten slapen in hetzelfde bed als hun eigenaar, vooral kinderen. Was de handen en aangeraakte huid grondig met zeep en water direct na gebruik van het diergeneesmiddel. In geval van contact met de ogen, onmiddellijk grondig reinigen met water.

Voor ons als mens zijn er dus veel voorzorgsmaatregelen genoemd, maar voor toepassing op je huisdier is het hartstikke veilig 🤔. Dat lijkt me bijzonder.  

Waarom gebruiken we deze middelen eigenlijk?

Als je bovenstaande leest zou je denken, waarom doen we dit onze dieren aan? Vaak worden de middelen het hele jaar door gegeven, terwijl teken vooral seizoensgebonden zijn en vlooienbesmetting zelden voorkomt bij gezonde dieren. Dus advies:

• Lees bijsluiters of productinformatie
• Vraag je dierenarts als je vragen hebt en vraag door!
• Bedenk of jouw dier deze middelen wel echt nodig heeft. Mijn honden en kat krijgen ze nooit! En die lopen toch echt veel buiten. Ik gebruik overigens ook geen ‘natuurlijke’ alternatieven, die ook niet altijd even onschuldig zijn. Dus ben ook daar alert. 
• Teken zijn vervelend: vermijd plekken waar veel teken zitten en controleer je hond na het wandelen. Heeft ie dan een keer een teek: haal hem zo snel mogelijk er af. Niet elke teek brengt ziektes over en ook dan nog heeft je hond een immuunsysteem die hem kan beschermen.
• Zorg via leefstijl voor een zo gezond mogelijke hond of kat. Uit onderzoek blijkt dat gezonde honden minder kans hebben op vlooienbesmetting. Een sterke huid barrière, een veerkrachtig immuunsysteem en een stabiele stofwisseling maken een dier simpelweg minder aantrekkelijk voor parasieten. Vlooien kiezen hun gastheer niet willekeurig — ze gaan liever naar dieren die kwetsbaarder zijn.

M A R J O N