Hormese is een biologisch principe waarbij tijdelijke stressprikkels het lichaam sterker maken. Bij paarden (en ook honden en mensen) biedt dit concept mogelijkheden om op natuurlijke wijze de vitaliteit, weerstand en het aanpassingsvermogen te versterken.
Denk aan een kortdurende kou blootstelling, intensieve beweging of bepaalde plantenstoffen. Het lichaam past zich aan deze prikkels aan door beschermingsmechanismen te activeren, wat leidt tot verbeterde veerkracht.
Stress is gezond???
Nu zul je misschien zeggen: "Maar stress is toch ongezond". Zeker, stress is niet gezond. Maar dan hebben we het vooral over langdurende stress. Stress die als het ware chronisch is geworden. Het lichaam kan namelijk prima omgaan met stress, maar er is een belangrijke voorwaarde: de stress mag niet te lang duren. En het dier (of mens) moet de kans krijgen de stress weer af te laten vloeien. Evolutionair gezien zijn we gemaakt om om te gaan met kortdurende stress. Denk dan aan bijvoorbeeld paarden wanneer er een roofdier aan komt. Het lichaam schakelt direct naar de stress-stand die het lichaam in staat stelt om te vluchten of te vechten. Er komen allerlei processen op gang die helpen om snel in actie te komen. En als het dier dan weg heeft kunnen vluchten, keert het lichaam weer terug naar de normaal stand. Maar tegenwoordig hebben mensen en dieren vooral te maken met langdurende stress. Een paard dat te weinig buiten komt, te weinig ruwvoer krijgt, geen contact heeft met andere paarden, een slecht passend zadel op heeft wat pijn geeft, enz. Stress waaraan een paard niet kan ontsnappen, die voortduurt en waarop hij geen invloed heeft.
Hormese versus homeostase
Misschien heb je wel eens gehoord van homeostase. Dat is tet vermogen van een levend organisme om interne fysiologische parameters binnen een smal, optimaal bereik te houden, ondanks externe veranderingen. Je streeft eigenlijk naar homeostase, maar daarvoor is hormese nodig: Hormese is de bewuste doorbreking van continue homeostase, om de homeostase op lange termijn te versterken.
Paarden en evolutionaire veerkracht
Paarden gemaakt voor voortdurende beweging, blootstelling aan temperatuurwisselingen, schaarse voeding en sociale dynamiek. Deze natuurlijke prikkels dragen bij aan hun overlevingsvermogen. In de moderne paardenhouderij zijn veel van deze stimuli weggevallen. Het bewust inzetten van hormetische prikkels kan helpen om het zelfherstellend vermogen van het paard opnieuw aan te spreken. Met andere woorden: misschien is rust, reinheid en regelmaat juist niet zo'n goed uitgangspunt.
Wat gebeurt er bij kortdurende stressprikkels? Op celniveau activeert hormese processen zoals:
- Toename van mitochondriale activiteit (energieproductie)
- Activatie van antioxidante enzymen (zoals SOD (superoxide dismutase) en glutathion)
- Verhoogde aanmaak van heat shock-eiwitten (herstellen of vernieuwen beschadigde eiwitten)
- Stimulatie van autofagie (herstel van cellen)
Al deze reacties zorgen ervoor dat het lichaam beter bestand is tegen schade en veroudering.
Praktische toepassingen
- Beweging: korte intervallen van hogere intensiteit, zoals galoptrainingen op een heuvel. Train niet altijd op dezelfde manier
- Kou en warmte: buitenleven, modderbaden, zonder deken, koude voeten (mits het paard gezond is)
- Voeding: periodieke schaarste (bijv. tijdelijk minder krachtvoer). Bied variatie in het voer aan, inclusief toegang tot diverse kruiden of takken.
- Laat het paard buiten leven met beschutting i.p.v. op stal.
- Stimuleer natuurlijke beweging, inclusief variatie in ondergrond en terrein.
- Geen vaste schema's voor training of voeren (hou het zenuwstelsel alert en flexibel)
- Als een paard ergens van schrikt ga zijn we als mens geneigd om die situaties in de toekomst te voorkomen. Maar doe dat eens niet en laat het paard leren zijn lichaam te reguleren bij kortdurende stressprikkels.
- Probeer niet alles voor het paard te regelen, laat het paard zelf ook dingen regelen
Het gaat dus om korte prikkels, gevolgd door rust!
Let op!!! Nu voer ik hier geen pleidooi om je paard honger, kou of dorst te laten hebben!! Maar het pleidooi is wel om een paard paard te laten zijn en niet alles te willen voorkomen of willen regelen.
Hormetische kruiden en adaptogenen
Er zijn ook kruiden en plantenstoffen die een hormetisch effect hebben, vooral wanneer ze cyclisch of in lage dosering worden toegepast.
Het hormetisch effect is specifiek voor bepaalde stoffen die het lichaam mild prikkelen, waarna het adaptieve reacties op gang brengt – denk aan verbeterde celbescherming, energiestofwisseling of stressbestendigheid.
Een hormetisch kruid bevat meestal één of meer bioactieve stoffen (zoals polyfenolen, alkaloïden, saponinen) die:
- In lage dosis het lichaam activeren om zichzelf te versterken.
- In hoge dosis juist toxisch of belastend kunnen zijn.
- Vaak een effect hebben op oxidatieve stress, inflammatie of energiehuishouding.
Enkele voorbeelden:
- Rhodiola rosea (rozenwortel): stimuleert stressbestendigheid, verbetert herstel na inspanning, ondersteunt de bijnier-as.
- Withania somnifera (ashwagandha): werkt adaptogeen en harmoniserend op het zenuw- en immuunsysteem.
- Curcuma longa (kurkuma): in lage dosering ontstekingsmodulerend, antioxidatief
- Panax ginseng: kan energie en mentale alertheid bevorderen.
- Cordyceps sinensis (paddenstoel): mycotherapeutisch adaptogeen, ondersteunt longenergie en herstelvermogen.
Deze kruiden zet je voor een hormetische effect tijdelijk of seizoensgebonden in, afhankelijk van het profiel van het paard. Langdurige hoge dosering is vaak contraproductief. Dat is geen hormese!
Niet bij zieke of zwakke dieren!
Hormese werkt alleen bij een dier met voldoende basisconditie. Bij uitgeputte, zieke of herstellende paarden kan zelfs een milde stressor te belastend zijn. Evaluatie van de individuele constitutie is essentieel. Denk aan:
- Leeftijd en gevoeligheid
- Huidige gezondheidstoestand
- TCM-profiel (vanuit de Chinese Geneeskunde) bijvoorbeeld geen verwarmende kruiden bij Yin-deficiëntie
Conclusie
Hormese biedt een waardevolle aanvulling op een holistische aanpak voor paarden. Door het lichaam bewust bloot te stellen aan kleine, gecontroleerde prikkels, activeren we diepe biologische systemen die gezondheid, vitaliteit en veerkracht ondersteunen. De kunst is om met beleid en kennis van het individuele paard deze prikkels op de juiste manier in te zetten.
M A R J O N
Reactie plaatsen
Reacties